Categorie: Musea

Photoshop avant la lettre.

In het fotoarchief van het Museum van Deinze en de Leiestreek, waar ik als vrijwilliger werk, bevindt zich ook een collectie oude post- en prentkaarten uit de Leiestreek.
Ruim honderd jaar geleden waren postkaarten enorm populair. Er waren duizenden postkaarten in omloop over de meest uiteenlopende onderwerpen. Voor zowat elke gelegenheid, of gewoon zomaar om contact te houden of een boodschap over te brengen, werd een kaartje gestuurd. Postkaarten waren de sociale media van die tijd. Voor heemkundigen zijn ze nu van onschatbare waarde als bron van informatie.

Bij het archiveren van de postkaartencollectie van het museum, stuit ik soms op merkwaardige zaken.
Zo werden afdrukken van foto’s aan het begin van de vorige eeuw vaak ingekleurd, omdat kleurenfotografie uiteraard nog niet bestond. Bij het inkleuren liet men al eens de fantasie de vrije loop.
Zoals bij deze twee postkaarten, die op het eerste zicht totaal verschillend lijken. Maar bij nader toezien blijkt het twee keer om dezelfde foto te gaan. Van de ene postkaart heeft men een mooi ingekleurd tafereel gemaakt.

Bij de andere postkaart heeft men van dezelfde foto op “artistieke wijze” een nachteffect proberen te bekomen.


In die tijd werd het wel vaker gedaan, op kunstmatige wijze een nachtopname gecreëerd bij de afdruk van een foto. Het was een soort van “photoshop avant la lettre”. Een postkaart van de Markt van Deinze, bijvoorbeeld, heeft men zodanig bijgewerkt om een donkere nacht te suggereren, dat men er zelfs de lichtstralen van de fietslantaarns heeft bijgetekend. Ook het maantje en de wolken werden er bij geschilderd. De originele foto is amper nog te herkennen.

(Klik op de afbeeldingen om te vergroten)

De techniek om van een zwart-wit-negatief een kleurenafdruk te maken noemde men fotochromie. Hierbij werd gebruikgemaakt van vier tot soms meer dan tien beelddragers, één voor elke kleur die men gebruikte.
Het te drukken gedeelte van het beeld werd per kleur fotografisch uitgefilterd en vervolgens op de beelddrager (= een gravure-plaat ofwel een lithografie steen) overgebracht. De kleurenafdruk werd bekomen door op hetzelfde blad papier achtereenvolgens een afdruk te maken van alle uitgefilterde beelden, telkens met een andere inktkleur.

Wetenschap, twijfel & kunst. (4/4)

Tijdens ons bezoek aan het Gentse Universiteits Museum zagen we nogal wat dingen die niet zo geschikt waren voor gevoelige zielen… of magen.
In deze kast, bijvoorbeeld, stonden allerlei vaasjes met daarin lint- en andere vieze wormen op sterk water.

Een vleermuis, een foetus van een kangoeroe en een dikke pad werden er op dezelfde manier bewaard.

We stonden ook even stil bij deze honderd jaar oude leguaan op sterk water. Mijn vrouw kreeg er de kriebels van. Ik kreeg van haar een kwaaie blik toegeworpen toen ik opperde dat dit vaasje wel mooi zou staan op ons nachtkastje. :-/

Het duurde even voor we doorhadden wat er zich in deze lange, smalle bokaal bevond. Het was een octopus.

Deze foto behoeft geen verdere commentaar.

Mijn vrouw meende plots, in een hoek van het museum, drie enge, zwevende mannen te hebben gezien, maar volgens mij heeft ze zich dat alleen maar ingebeeld.

Maar dit leek levensecht. Een 19e eeuws wassen afgietsel van een door lepra aangetast gezicht van een dode vrouw, vervaardigd door ene Jules Baretta. Het wassen afgietsel diende als didactisch materiaal voor de studenten.

Dit ding was dan weer niet in was, maar een geprepareerd hoofd van een onbekende vrouw op sterk water. Het preparaat werd vervaardigd door de Gentse anatoom Adolphe Burggraeve waarbij hij de bloedvaten injecteerde met een bepaalde vloeistof. Het preparaat moest dienen voor verdere studie.

Ik kon hier slechts een kleine greep tonen uit de talrijke curieuze voorwerpen die in het Gents Universiteits Museum zijn tentoongesteld. Op de website van het museum is alle verdere info over het museum te vinden.
Mijn vrouw hield het voor bekeken en dus volgde ik haar naar de uitgang, uitgezwaaid door deze “Oude Belg”.

Wetenschap, twijfel & kunst. (3/4)

In de volgende zaal die we aandeden in het Gents universiteitsmuseum (GUM) stond een paard. In de dierengeneeskunde gebruikte men lang geleden houten modellen om de anatomie van het dier te bestuderen. Dit houten paard is daar een voorbeeld van.

Ook in deze zaal waren de voorwerpen niet geordend per wetenschap. Voorwerpen van totaal verschillende aard stonden er naast elkaar opgesteld.
Deze vijf meter lange paal hoort thuis bij de antropologie. Het is een “bisjpaal” (gelieve het woord goed uit te spreken 🙂 ). Het visualiseert een man die bovenaan staat en naar de bovenwereld reikt. Zijn fallus symboliseert zijn vruchtbaarheid. De vrouw staat onderaan en is verbonden met de aarde. Zij zorgt voor voedsel en leven.
Dit stereotype beeld bestaat blijkbaar al heel lang. De paal is afkomstig van de “Asmat”, een volk uit Nieuw-Guinea.

Deze kurkmaquette van het Pantheon in Rome kwam in 1829 in de verzameling van de pas opgerichte Gentse universiteit terecht. Het diende als model voor de studenten Grieks-Romeinse geschiedenis en architectuur.

Met deze vaas en drinkschaaltjes kwamen we bij de oude Grieken terecht. Deze gebruiksvoorwerpen dateren van ongeveer 450 jaar voor Christus en zijn versierd met figuren, zowel uit de Griekse mythologie als uit het dagelijks leven.
Waarschijnlijk zijn deze vazen afkomstig uit graven van de Etruskische stad Vulci. Ze kwamen door toedoen van professor Joseph Roulez rond 1840 in de Gentse universiteit terecht.

Dit zijn Etruskische beeldjes om de Goden te danken voor een verkregen gunst. De beeldjes op de linkse foto stellen tweelingkinderen voor. Ze werden omstreeks 1969 gevonden in Nigeria.

In iedere zaal en in iedere kast van dit museum stonden de meest merkwaardige spullen opgesteld. Het deed soms denken aan een album van Kuifje. We verwachten ieder moment om professor Zonnebloem van achter de hoek te zien komen.

Deze gekke beeldjes komen uit de Ifá-religie die deel uitmaakt van de voodoo-cultuur op de caribische eilanden.

Dan was er ook nog dit te zien : een fantoombekken. Tot ver in de 18e eeuw waren vroedvrouwen meestal ongeschoold en niet voorbereid op complicaties tijdens een geboorte. In Frankrijk gaf koning Lodewijk XV aan zijn hoofdvroedvrouw Angélique du Coudray de opdracht om alle vroedvrouwen beter op te leiden. Deze reisde vervolgens door heel het land om demonstraties te geven en gebruikte daarvoor dit model van een vrouwenbekken.

Zo waren we weer bij de geneeskunde beland. Dit zijn menselijke organen met in het midden een hart.

In deze grote kader waren afgietsels bijeen gebracht van de slagaders van de menselijke hersenbasis, gemaakt door Bertha De Vriese. Zij studeerde aan het einde van de 19e eeuw als eerste vrouw aan de Gentse universiteit. Ze maakte deze afgietsels voor haar doctoraatsonderzoek en verrichtte daarmee baanbrekend werk. Als vrouw kreeg ze echter nooit toegang tot het academisch netwerk. Dat was in die tijd een mannelijk onderonsje.
(Let bij deze foto niet op de weerspiegeling van de fotograaf.)

Op dit merkwaardig middeleeuws schilderij is een autopsie te zien van een dode siamese tweeling.

Misschien vinden jullie dat ik in deze reeks wat teveel enge dingen laat zien ? Dat is waar. Zou ik niet mogen doen. Volgende keer wordt het nog erger.

Wetenschap, twijfel & kunst. (2/4)

We waren in het Gents Universiteits Museum waar we ons vergaapten aan de talrijke curiosa die hier, een beetje kris kras door elkaar, zijn tentoongesteld.

We stonden een tijdje stil bij dit vreemde en twijfelachtig apparaat dat ruim honderd jaar geleden werd gebruikt in de psychologische geneeskunde.

Talrijke kleinere wetenschappelijke instrumenten waren er te zien. Het toestel rechts op de onderstaande foto is een zogenaamde “screw-barrel” microscoop.
De eerste microscopen waren eigenlijk veredelde vergrootglazen. Ze hadden maar één lens en konden hooguit enkele keren vergroten. Bij een screw-barrel microscoop kon je het beeld scherpstellen door een buis (barrel) in een cilinder te schroeven.

In een andere kast stonden nog meer microsopen opgesteld. Daaronder lag een voorwerp dat helemaal niet met een microscoop moet worden bekeken. Het is de penis van een potvis, bijna twee meter lang.

Het toestel hieronder is een chronoscoop. Aan het einde van de 19e eeuw zochten psychologen naar een manier om hun onderzoeksresultaten in objectieve cijfers uit te drukken. Daarvoor gebruikten ze onder meer deze chronoscoop, een apparaat dat zeer korte tijdsintervallen kon meten zoals reactietijd of zintuigelijke prikkels. De chronoscoop werkte in feite als een stopwatch.

Wat verder stond een toestel waarmee men experimenteerde met elektriciteit en licht.

En dan kwamen we terecht bij de studie van het geluid en de wetenschap van de telecommunicatie. Een technologie die in de loop der tijden een hele weg heeft afgelegd.

Allerlei prototypes en antieke toestellen, die werden gebruikt in de telegrafie trokken onze aandacht. Soms was het niet altijd duidelijk waar elk voorwerp precies voor diende. De bijhorende info met meer uitleg was soms verwarrend of zelfs helemaal niet aanwezig. Maar dit was dan ook het museum van de wetenschap en de twijfel.

We luisteren vandaag met gemak naar onze favoriete muziek op spotify of You Tube. Maar met dit ding is alles begonnen : een fonautograaf (niet te verwarren met een fonograaf).


Een fonautograaf was een soort prehistorische bandopnemer, een apparaat met een hoorn en een stift die geluidstrillingen kon registreren en vastleggen op een met roet zwart gemaakt papier. Het toestel was bedoeld om het menselijk stemgeluid te bestuderen. Er was echter geen enkele mogelijkheid om de opnames af te spelen of te beluisteren.
Pas in 2009 slaagde men erin om een opname van fonautograaf om te zetten in daadwerkelijk geluid. Het betrof het liedje “Au clair de la lune“, gezongen in 1860 door ene Edouard-Léon Scott. We konden in het museum ook zelf de opname beluisteren.

Daarna wandelden we verder langs kasten vol met de meest merkwaardige voorwerpen. Je zou bij iedere kast minuten lang kunnen blijven stilstaan om elk voorwerp van naderbij te bekijken. Maar daarmee ben je wel een week lang zoet en zoveel tijd hadden we niet.

Heel fraai was ook dit rijk versierde “kenniskastje” uit de 17e eeuw. Een kastje met allerlei luikjes en schuifjes, waarin kennis kon worden bewaard, zodat er achteraf niet meer moest worden getwijfeld. Formules, nota’s met bevindingen of resultaten van onderzoeken werden er veilig in opgeborgen. Het was een soort “database avant la lettre”. Men had het kastje hoog aan de muur opgehangen zodat bezoekers niet in de schuifjes of achter de deurtjes konden gaan snuisteren en op die manier het fragiele kastje eventueel konden beschadigen.

Stuk voor stuk interessante voorwerpen om even bij stil te blijven staan. Maar dit museum had nog meer merkwaardige dingen in petto.

(wordt vervolgd)

Wetenschap, twijfel & kunst. (1/4)

Het Gents Universiteits Museum (GUM) is gelegen aan het Citadelpark in Gent, met het Museum voor Schone kunsten (MSK) als buur. We hadden de aanpalende plantentuin van de Universiteit bezocht, van waaruit we al een blik hadden kunnen werpen op het gebouw waarin het museum is ondergebracht.

Naast de ingang van het gebouw is op de rechtergevel een enorme muurschildering aangebracht. Op een oppervlakte van 290 m2 schilderde muralist ROA (pseudoniem voor een anonieme street-art kunstenaar) de skeletten van een olifant, neushoorn, grizzlybeer en okapi.

Op een muurtje bij de inkomhal staat de slogan en het motto waaronder dit museum zich profileert : “Forum voor wetenschap, twijfel & kunst”.

Eenmaal binnen in het gebouw ging het met de lift naar hogere verdiepingen, waar we langs de mural heen een prachtig uitzicht kregen over de plantentuin en de Victoriaserre, waarin we een half uurtje ervoor nog hadden rondgelopen.

Het eerste wat we zagen toen we het museum betraden was “chaos”.

Dit museum herbergt een enorme collectie aan academisch erfgoed. Het is een bont allegaartje aan studieobjecten uit de meest verschillende takken van de wetenschap : natuurkunde, geneeskunde, kunstwetenschappen, biologie, geologie, archeologie, technologie en nog veel meer “ologieën”. Het is alsof ze in iedere faculteit van de unief hun zolder hebben opgeruimd en al het materiaal hier hebben gedeponeerd.
Wetenschappers leggen vaak collecties aan van de dingen die ze bestuderen. De kunst is om die collectie in goede staat te houden.

Het reconstrueren van deze skeletten van een zwaardvis en een krokodil is waarschijnlijk niet zo eenvoudig als het lijkt.

Etnologische voorwerpen van oude en vreemde culturen zijn eveneens ruimschoots verzameld in dit museum. Zo zagen we in deze kast een masker dat volgens de bijhorende informatie een “sacraal Glé-hoofd” was, afkomstig van de Afrikaanse Ivoorkust, dat tijdens rituelen werd besmeurd met gif en bloed.

Ook deze “vuurspuwmasker” werden gebruikt tijdens rituele dansen van de Senofo-stam. Deze etnische voorwerpen werden verzameld tijdens een expeditie aan de Ivoorkust in 1938.

Het was algauw duidelijk dat het onbegonnen werk zou zijn om alle voorwerpen die in dit museum zijn tentoon gesteld apart te bekijken.
Het motto van het museum leek in elk geval van toepassing. We hadden in deze eerste zaal al wetenschap gezien en Afrikaanse Kunst en we hadden hier en daar al getwijfeld. En ons museumbezoek was nog maar pas begonnen.

(wordt vervolgd)

Erfenis van de Koude Oorlog.

Onze zoon was deze zomer op vakantie in het mooie Heuvelland, in de verre Westhoek. We zijn hem daar een keertje gaan opzoeken. Ik was helaas mijn fototoestel vergeten. Voor dit postje mocht ik gelukkig enkele foto’s lenen die Zoonlief met z’n gsm heeft genomen.

We brachten een bezoek aan de Commandobunker Kemmel, die zich bevindt in de buik van de Kemmelberg. Deze enorme bunker werd gebouwd in volle Koude Oorlog, ergens begin jaren vijftig. Toen was het bestaan van deze bunker een strikt militair geheim. Het was een coördinatiebunker voor de West-Europese luchtverdediging. Het is een zeldzame getuige van de toen gespannen situatie tussen de communistische wereld en het Westen.
Maar na de val van de Berlijnse muur in 1989 verloor hij zijn nut en bleef de bunker ongebruikt achter. Omdat men vond dat deze site te waardevol was om te laten verloren gaan, bouwde men de bunker om tot een museum.
Voor de ingang ervan staat een origineel stuk van de Berlijnse muur opgesteld.

De Commandobunker heeft drie verdiepingen onder de grond en telt meer dan vijftig lokalen. De tijd is er als het ware blijven stil staan. Alles is zoveel mogelijk in originele staat behouden.

Allerhande toestellen, voor die tijd ultra modern en zeer geheim materiaal, staan er opgesteld.

Er zijn kantoren ingericht, uitgerust met telefoon en telexen. Overal hangen landkaarten aan de muur.

Er is ook een verpleegpost.

De “Operation Room”, was destijds het zenuwcentrum van de bunker. Aan de wanden bevinden zich weer zeer gedetailleerde landkaartenwaar en een negen meter lange tijdsbalk.

Boven de “Operation Room” zijn er ruimtes, een soort kantoren, van waaruit men de besprekingen beneden kon volgen en van hieruit informatie kon doorsturen. Je kan hier nog steeds de zenuwachtige gespannenheid voelen van de militairen die hier indertijd rondliepen of vergaderden.

Infoborden, touchscreens, uniek beeldmateriaal en authentieke voorwerpen verduidelijken er de rol van de NAVO en het Belgisch leger tijdens de Koude oorlog. Wij vonden het een interessant museum dat je confronteert met een kille en gevaarlijke periode uit onze recente geschiedenis, maar dat zeker een bezoek waard is.

Met dank aan Zoonlief voor het gebruik van zijn foto’s. 🙂