Wat vooraf ging

Deel 18 / Het finaal overzicht.

Met een beetje heimwee naar de drukkersstiel, heb ik in deze blogreeks geprobeerd om de geschiedenis van de drukkunst te schetsen.
De verandering der tijden bracht door de eeuwen heen in de drukkerswereld steeds nieuwe uitdagingen met zich mee waaraan men het hoofd moest bieden en waarvoor men telkens oplossingen moest bedenken. Het is wonderbaarlijk om vast te stellen hoe het menselijk vernuft er iedere keer weer in slaagde om de drukkunst aan te passen aan de nieuwe tijden en nieuwe noden.
Een beknopt overzicht.

Het begon allemaal bij Bi Sheng, een Chinese ambachtsman die omstreeks het jaar 1040 op het idee kwam om aparte letters in spiegelbeeld te gaan uitsnijden in kleinere houten blokjes en deze dan samen te voegen tot een volledige tekst. Hij kon toen niet vermoeden dat hij één van de belangrijkste basis uitvindingen uit de menselijke geschiedenis had gedaan.

In de 15e eeuw was er Johannes Gutenberg, de edelsmid uit Mainz in Duitsland, die de houten letters door loden letters verving. en het systeem verbeterde en werkbaar maakte.
Daarna speelden de pioniers van de lage landen een voortrekkersrol in de drukkersstiel, maar het was Christoffel Plantijn die in Antwerpen, als een ware topmanager, in de 16e eeuw het ambacht omvormde tot een economisch winstgevende nijverheid.

In den beginne illustreerden etsers en graveurs de uitgegeven boeken. Maar driehonderd jaar later kwam de fotografie. Weer een nieuwe uitdaging voor de drukkers. Iemand kwam op het idee om de zwart-wit foto’s om te zetten in een raster van puntjes van verschillende grote en zo de optische illusie te creëren dat men alle grijswaarden tussen wit en zwart kon waarnemen. Je maakte er een koperen of loden cliché van en je kon de foto in één kleur afdrukken.

Intussen waren de eerste kranten verschenen. Maar de handzetters die de artikels letter per letter moesten zetten, konden het tempo niet volgen. Daarom werd de Linotype uitgevonden, een regelzetmachine waarmee men volledige regels in één keer kon zetten en waarbij heet, vloeibaar lood in matrijzen werd gespoten. Dat deze machines een aanslag pleegden op de gezondheid van de mensen die ermee moesten werken, was iets waar men toen nog niet wakker van lag.

Later kwam Heidelberg. Dit Duits bedrijf leverde degel- en cilinderpersen en was erin geslaagd was om deze te perfectioneren en gebruiksvriendelijker te maken en de druktechnologie naar een hoger niveau te tillen. Wat drukpersen betreft werd Heidelberg dé referentie.

In de Lithografie of steendruk, een aloude drukkerstechniek, paste men het principe toe van water dat vet afstoot. Dat principe lag later aan de basis van de offset-techniek, waarbij men de stenen had vervangen door een aluminium plaat voorzien van een lichtgevoelige coating. Deze gloednieuwe techniek bracht in de jaren ’60 en ’70 een ware kentering teweeg in de grafische sector. Loden letters, zettafels en oude typopersen gingen op de schop.

Samen met de offset-techniek deed ook de reprografie zijn intrede, waarbij de lay-out van de te drukken pagina’s gebeurde via plak- en knipwerk met schaar, mesjes, tape, afdekverf en penseel.
Er werden ook nieuwe zettechnieken ontwikkeld, aanvankelijk erg experimenteel met ponsbanden en zo.
De techniek van de offset-druk zorgde voor heel wat nieuwe mogelijkheden. Zo kwam er onder meer de quadrichromie of vierkleurendruk, waarmee men perfect kleurenfoto’s kon afdrukken.
Weer was een nieuw hoofdstuk in de geschiedschrijving van de drukkunst begonnen.

Maar lang zou dat hoofdstuk niet duren. Want aan het einde van het vorige millennium werd de wereld digitaal. Microsoft en Apple Macintosh brachten de ultieme oplossing voor de tekstzetters. De reprografie-afdelingen werden opgedoekt en vervangen door computers. De vooruitgang was niet meer te stoppen.

De volledig automatisch gestuurde drukpersen van vandaag zijn in niets meer te vergelijken met de oude degel- en cilinderpersen van weleer. Digitale printers leveren reeds grote oplagen en perfecte drukkwaliteit af. Stilaan komt ook de artificiële intelligentie om de hoek kijken. Misschien moet de grootste omwenteling in de drukkunst nog komen ? Dat is iets waaraan men ook een hele blogreeks zou kunnen wijden.
Maar dat laat ik graag over aan de bloggers van de toekomst. 🙂

De hele reeks over de kunst van het drukken verzamelde ik op één pagina van deze website. Een link daar naartoe kan je vinden in het menu in de linker kolom.