Deel 7 / de regelzetmachine
In deze reeks blogjes zetten we onze tocht doorheen de geschiedenis van de drukkunst verder en we schuiven meteen een beetje op in de tijd.
Gedurende 200 jaar gebeurde er, wat betreft de evolutie in de techniek van het letterzetten, weinig of niets. Alles bleef bij het oude. De teksten in boeken of pamfletten werden gezet met losse loden letters, zoals Johannes Gutenberg het ooit had voorgedaan.
Maar halfweg de 18e eeuw kwam de industriële omwenteling op gang. Er werden revolutionaire uitvindingen gedaan en de technische vooruitgang was niet meer te stoppen.
Omstreeks 1840 verschenen de eerste kranten in New York. Er waren daarvoor al wel plaatselijke weekkrantjes her en der verschenen, maar dagbladen zoals de New York Tribune en de New York Times, waren van een andere orde.
De letterzetters in de drukkerijen van de kranten konden niet meer volgen. Dagelijks aan een moordend tempo kolommen tekst zetten met de hand, letter per letter, dat was niet houdbaar. Deadlines werden vaak niet gehaald. Er moest dus iets op gevonden worden.
In het jaar 1873 bracht de firma Regminton in New York de eerste bruikbare schrijfmachine op de markt en dat deed bij Ottmar Mergenthaler een lichtje branden. Hij was een Duister die in 1872 naar de Verenigde Staten was geëmigreerd en zich in Baltimore had gevestigd als uitvinder en zakenman. Mergenthaler introduceerde in 1886 de Linotype of de regelzetmachine. Het was een machine waarmee men in één keer een ganse regel tekst in lood kon gieten.
De machine was ontwikkeld volgens het principe van een schrijfmachine, waarbij iedere toets verbonden was met een stang die een koperen matrijs in een bovenop gebouwde schacht los koppelde en via geleiders naar beneden deed vallen. De koperen matrijzen werden opeenvolgend als een volledige tekstregel op een richel verzameld. Voor de spaties tussen de woorden werden langwerpige wiggen gebruikt. Vervolgens werd het geheel naar een spuitkop geleid, waar lood in de matrijzen werd gespoten. Het resultaat was een loden regel tekst in spiegelschrift.
De uitvinding van Mergenthaler bracht een totale ommekeer in de zetterijen teweeg. Door deze regelzetmachines ging het zetwerk minsten tien keer zo snel vooruit. Een Godsgeschenk voor de kranten.
Maar er was echter ook een keerzijde aan de medaille. Zo’n regelzetmachine had een ingebouwde loodpot, waarin zich heet, vloeibaar lood bevond dat via een spuitkop in de matrijzen werd gespoten. Daarbij kwamen looddampen vrij die uiterst ongezond waren. De looddampen veroorzaakten bij de mensen binnen de kortste keren een loodvergiftiging. Men kreeg bloedspuwingen en last met de ademhaling. Mannen werden zelfs onvruchtbaar en vrouwen kregen miskramen. Loodvergiftiging veroorzaakt bovendien kanker en heel wat werknemers stierven dan ook vroegtijdig.
Hoe men dat probleem in het begin van de 19e eeuw trachtte aan te pakken vertel ik een volgende keer.
Geraadpleegde bronnen & illustraties :
industriemuseum.be
Wikimedia commons (publiek domein)
framework 
wauw zeg, vind zo’n machine maar uit
maar t was dus zeker een heel ongezond beroep
nu is het computer maar je moet nog elk lettertje ‘plaatsen’ 🙂
Ook de ‘oude’ Romeinen werden ziek van lood… Ze hadden immers loden drinkbekers.
Niets nieuw onder de zon dus.
Een heel interessant artikel weer, het principe van regelzetten kende ik al, maar dat de loodziekte bij dit beroep de kop opstak, dat was me niet bekend. De blogs zijn bijzonder leerzaam 🙂
Ik ben benieuwd naar het volgende deel !
Vooruitgang ten koste van de gezondheid Dirk…
Jammer, het gebeurde in andere domeinen ook
prettige avond
Heel interessant om lezen Dirk, zag wel eens ergens dergelijke machines. In een museum in Aarschot. En de naam Regminton is me niet onbekend alhoewel ik niet direct weet van waar… Jammer dat er weer dergelijke vervuilende stoffen moesten aan te pas komen. Maar dat drukwerk was toch ‘beesten’werk als je het mij vraagt, altijd race tegen de klok.
Het idee was bijzonder vernuftig.. jammer nou weer dat er mensen aan dood gingen..! 😉
Wauw, dit is echt wel interessant om te lezen hoor, zelfs voor iemand die totáál niks met de drukkunst te maken heeft (gehad) als ik. Maar ik ben dan ook altijd wel nieuwsgierig naar hoe dingen ooit tot stand gekomen zijn.. en oude ambachten zijn sowieso gewoon heel mooi. Ik denk dat ik als de computer zijn intrede doet in die wereld in je postjes het wel minder zal trekken hahaa!