Wat vooraf ging
Deel 2 / De bolleboos uit Mainz
Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg, zo heette hij voluit. Hij werd geboren omstreeks het jaar 1400 in Mainz en wordt algemeen beschouwd als de uitvinder van de drukkunst. Maar eigenlijk was hij een edelsmid, gespecialiseerd in fijne metaalbewerking. Hij maakte vooral metalen stempels voor het beslaan en versieren van de harnassen van de koene ridders uit die tijd.
Toen hij op een mooie dag in een drukkerij aanwezig was en de drukkers zag knoeien met hun houten letters, dacht ie waarschijnlijk bij zichzelf :”Dat moet beter kunnen”.
Eenmaal terug in zijn atelier begon Johannes Gutenberg stempels te maken uit staal. Ditmaal niet met de motieven die hij voor de harnassen gebruikte, maar met letters in spiegelschrift. De stalen letterstempels sloeg hij vervolgens diep in een koperen plaat. Zo verkreeg hij een matrijs in leesbaar schrift.
Nu kwam het er voor Gutenberg op aan om de juiste legering te vinden voor het metaal waarmee hij van zijn matrijzen afgietsels kon maken, die terug in spiegelschrift waren zodat men er een afdruk in leesbaar schrift kon van maken. Na lang experimenteren bleek een mengsel van hoofdzakelijk lood, aangelengd met tin, een legering te zijn dat net zacht genoeg was om na afkoeling gemakkelijk uit de gietvorm te kunnen halen en toch hard en duurzaam genoeg was om de druk van de pers te kunnen weerstaan.
Gutenberg had de loden drukletter gemaakt, die telkens kon worden hergebruikt. Van de matrijzen kon men bovendien zoveel afgietsels maken als men maar wou.
Maar daarmee was de klus nog niet geklaard. De loden letters moesten op een of andere manier mooi naast elkaar op een lijn komen te staan. Om dat te verwezenlijken knutselde Gutenberg in een metaal dat voornamelijk uit koper bestond, een zethaak ineen. Daarmee stelde hij z’n eerste “zetsel” samen van een volledige boekpagina. Voor de “witruimtes” tussenin gebruikte hij blokjes in dezelfde metaallegering, maar dan zonder de verhoogde letters.
En zo had Johannes Gutenberg een techniek op poten gezet die een ware revolutie in de druknijverheid ontketende. Vanaf nu kon het geschreven woord overal en in grote oplagen worden verspreid. In 1455 voltooide Gutenberg zijn Gutenbergbijbel, het eerste boek dat in grotere oplage werd gedrukt en nog steeds als een meesterwerk wordt aanzien. Er werden 180 exemplaren van de bijbel gedrukt op papier en 30 exemplaren op waardevoller perkament.
De Latijnse tekst werd, zoals de traditie toen vereiste, in twee kolommen geplaatst. Het lettertype dat Gutenberg ontwierp benaderde sterk het kalligrafische handschrift waarin de oude manuscripten werden geschreven.
Gutenberg beschouwen als de uitvinder van de drukkunst is teveel eer voor de man. Het concept werd reeds eeuwen ervoor door de Chinezen bedacht. Maar hij heeft het hele systeem geperfectioneerd en werkbaar gemaakt. De techniek van het “handzetten” van loden letters met behulp van een koperen zethaak, zou meer dan 500 jaar stand houden. Hier en daar werd er wel wat bijgeschaafd, maar gedurende al die tijd bleef de techniek in essentie onveranderd. Het was pas halverwege de 20 ste eeuw dat Gutenbergs uitvindingen aan de kant zouden worden geschoven, toen de typografie een verbond sloot met de fotografie.
MEMORIES
In de zomer van 1977 deed ik een vakantiejob bij dagblad ‘Het Volk’, een Gentse krant die later door de krantengroep ‘Het Nieuwsblad’ werd overgenomen. Gewapend met m’n zethaak stond ik er achter de letterkasten van de zetterij, waar ik de advertentie-pagina’s voor mijn rekening mocht nemen. Het was de allereerste job in m’n leven.
Toen ik op de ochtend van 17 augustus 1977 in het atelier bij m’n desk kwam, lag er nog een redactie-nota van de avond te voren. De avondploeg had in allerijl een extra krantenkop moeten zetten, die de volgende morgen vooraan in de krant moest verschijnen.
Ik weet nog hoe de tekst luidde : “Elvis Presley overleden in zijn badkamer !”
Die zomer, tijdens de laatste dagen dat ik er werkte, begon men reeds de inboedel van de handzetterij af te breken, terwijl we nog aan het zetten waren. De hele afdeling werd opgedoekt en alle materiaal verhuisde tweedehands naar kleinere drukkerijen of kwam in musea terecht of verdween samen met Johannes Gutenberg in de annalen van de geschiedenis.
Het is zoals Luc De Vos ooit zong : “Sterren komen, sterren gaan, alleen Elvis blijft bestaan.”
Geraadpleegde bronnen :
Industriemuseum Gent
historiek.net
Afbeeldingen :
Industriemuseum Gent
Wikipedia (publiek domein)
framework 
Een leuk informatief logje om te lezen.
zo boeiend om te lezen wat voorafging aan wat mijn taak zou worden
ja Elvis dat weet ik ook nog, toen woonde ik nog niet in Deinze
wat een mooie herinnering van jou
een knap informatief logje Dirk
een techniek die lang standhield, … en nu op korte tijd voorbijgestreefd is
maar Elvis blijft tot nader order bestaan
groeten
Van dit soort logjes van je snoep ik echt met plezier 🙂 Je kan die oude, maar heel boeiende gebeurtenissen op een heel boeiende manier vertellen.
Toen ik het nieuws hoorde dat Elvis overleden was, was mijn dag echt om zeep. Ik was toen al jaren bij de officiële Elvis Presley fanclub, was (en nu nog steeds) gek op zijn stem én muziek…
Ja.. ik schreef het laatst nog op de radioblog van Hans.. dat Elvis de 16e augustus overleed.. wat een aparte herinnering heb jij daaraan! En daaraan gekoppeld die totale omslag in de drukkunst.. toch speciaal dat je dat meemaakte.